Raport z posiedzenia roboczego (seminarium) Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polskiej Akademii Nauk w sprawie miejskich audytów energetycznych dn. 07 lutego 2013r.

Niniejszy Raport opracowany został na podstawie wystąpień i dyskusji podczas posiedzenia roboczego Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN nt. Audytu energetycznego miast (EAM), dn. 07 lutego 2013 r.:

• Wystąpienie wprowadzające – Przewodniczący KPZK PAN – prof. dr hab. Tadeusz Markowski (Uniwersytet Łódzki);
• Zasoby energii odnawialnej a planowanie przestrzenne w gminie – prof. zw. dr hab. inż. arch. Krzysztof Gasidło (Politechnika Śląska);
• EAM – metoda analizy zużycia energii w mieście na podstawie danych budynków reprezentatywnych – dr inż. Anna Ostańska (Politechnika Lubelska);
• EAM – metoda analizy zużycia energii w mieście na podstawie danych mapowych – dr inż. arch. Marta Skiba (Uniwersytet Zielonogórski);
• EAM instrumentem polityki energetycznej miast zgodnie ze ścieżką wytyczoną przez Ustawę z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej. Zasady analizy zużycia energii w mieście w oparciu o świadectwa efektywności energetycznej sporządzone w oparciu o Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 10 sierpnia 2012 r. na podstawie Ustawy o efektywności energetycznej – dr hab. inż. arch. Janina Kopietz-Unger, prof. UZ (Uniwersytet Zielonogórski).

Główne tezy raportu:

1. Lokalne samorządy, mogą i powinny być ważnymi podmiotami współuczestnikami polityki energetyczną państwa w zakresie podażowej i popytowej strony rynku energii.
2. Argumentem przemawiającym za zaangażowaniem się gmin w kształtowanie polityki energetycznej, są m.in. pojawiające się coraz częściej rozległe awarie zasilania (tzw. blackout). Zmniejszenie skutków takich zjawisk, ograniczenie ich zasięgu przestrzennego, może być możliwe dzięki włączeniu do dzisiejszych, tradycyjnych scentralizowanych systemów energetycznych, nowych, rozproszonych jednostek energetycznych opartych na odnawialnych źródłach energii (OZE).
3. Angażowanie się lokalnych społeczności samorządowych w kształtowanie polityki energetycznej gminy nie jest zjawiskiem nowym – wiele miast na świecie jeszcze do połowy XX w. dysponowało lokalnymi rezerwami energii, np. w postaci zbiorników gazu.
4. Polityka energetyczna gmin powinna mieć charakter aktywny. W zakresie wspierania rozwoju lokalnych systemów energetycznych opartych na OZE, aktywna rola gminy powinna być ukierunkowana przede wszystkim na:
   1. rozpoznaniu, zidentyfikowaniu lokalnych zasobów OZE;
   2. przygotowaniu lokalnych regulacji prawnych odnośnie do kwestii wykorzystywania OZE; szczególną rolę powinny tu odgrywać przepisy prawa lokalnego zawarte w MPZP, rozstrzygających o sposobach zaopatrzenia (przede wszystkim w ciepło) obiektów na terenach przeznaczonych do urbanizacji (np. poprzez wprowadzenie, na wzór rozwiązań niemieckich, zapisów o minimalnej udziale OZE, które muszą być zastosowane do zaopatrzenia danej nieruchomości);
   3. zaplanowaniu zagospodarowania przestrzeni w sposób umożliwiający zmniejszenie i bardziej racjonalne wykorzystanie energii, zmniejszenie strat na przesyle, zagospodarowanie ciepła odpadowego, ograniczenie energii w transporcie itp.
   4. zaplanowanie, wybudowanie i użytkowanie komunalnej infrastruktury służącej zaopatrywaniu podmiotów gospodarujących na terenie gminy w energię.
5. Wskazując na potrzebę silniejszego zaangażowania się gmin w kształtowanie polityki energetycznej, można rekomendować gminom podjęcie współpracy JST, np. w zakresie wspólnego negocjowania z przedsiębiorcami warunków dostaw energii itp. Pozycja negocjacyjna JST może być silniejsza w sytuacji, kiedy posiadają one lokalne (komunalne) zasoby/źródła energii (np. OZE w zakresie zaopatrzenia w ciepło).
6. Aktywne zaangażowanie się gmin w politykę energetyczną zarówno w zakresie zaopatrzenia (podaży energii) jak i kształtowania strony podażowej lokalnego rynku energii (inwestycje racjonalizujące zużycie energii i/lub bardziej efektywne jej wykorzystanie), powodują, że gmina staje się „prosumentem” energii, tj. konsumentem zaangażowanym w jednoczesną produkcję oraz konsumpcję energii.
7. Należy zwrócić uwagę, iż wzrost wykorzystywania OZE, będzie wpływał na przemiany krajobrazu i struktury użytkowania gruntów, z tego względu należy dążyć do integracji polityki energetycznej i przestrzennej. Mając na względzie fakt, iż regulacyjny charakter polityki przestrzennej znajduje odzwierciedlenie przede wszystkim w zapisach prawa miejscowego jakim są MPZP, samorządy gminne powinny stać się ważnym podmiotem polityki energetycznej. Jeżeli przyjąć, iż ważnymi elementami systemów energetycznych opartych na rozproszonych źródłach energii będą OZE, ich wykorzystanie będzie uwarunkowane m.in. stopniem zwartości/ rozproszenia zabudowy mieszkaniowej, który może być kształtowany poprzez odpowiednie działania, regulacje w polityce przestrzennej. W procesie planowania, będącego instrumentem polityki przestrzennej, powinno się uwzględniać kryterium energochłonności inwestycji, tzn. rozpatrywać różne warianty realizacji mając na względzie przewidywane zużycie energii, dostępność zaopatrzenia z OZE itp. Oszczędność energii, powinna być traktowana jako jedno z kryteriów interesu publicznego w planowaniu zagospodarowania terenów zurbanizowanych. Rezygnacja z integracji planowania przestrzennego i energetycznego, oznaczać będzie generowania coraz większych strat i kosztów energetycznych funkcjonowania układów zurbanizowanych w przyszłości.
8. Planowania zagospodarowania przestrzennego me szczególne znaczenie w odniesieniu do tworzenia lokalnych centrów energetycznych, np. służących do przetwarzania biomasy na paliwo energetyczne. Przyjęcie założenia, iż biomasa może stanowić ważną część bilansu energetycznego gmin, narzuca potrzebę wyznaczenia w planach, w szczególności na terenach rolniczych i leśnych, w otoczeniu aglomeracji miejskich, obszarów na których racjonalne jest rozwijanie upraw biomasy na cele energetyczne, jako swoistych „obszarów zasilania energetycznego miast”.
9. Audyt energetyczny powinien być działaniem ukierunkowanym na ocenę możliwości racjonalizacji i poszanowania energii nie tylko pojedynczych budynków, ale całych zespołów urbanistycznych i miast, a więc powinien uwzględniać potencjalne koszty i korzyści energetyczne ponoszone/ uzyskiwane z tytułu określonego stopnia koncentracji zabudowy, możliwości wykorzystywania energii odpadowej w mieście itp.
10. W celu wspierania procesów restrukturyzacji systemów energetycznych miast, wspierania ich działań na rzecz racjonalizacji i poszanowania energii, należałoby rozważyć wprowadzenie kryteriów efektywności energetycznej do mechanizmów alokacji środków wsparcia publicznego, kierowanego do samorządów lokalnych. W tym zakresie rekomendowane byłoby nawiązanie współpracy przez takie resorty jak: MG, MŚ, MRR, MRiRW. Należałoby rozważyć możliwość przyznawania miastom certyfikatów energetycznych, stosownie do zakresu działań podjętych w odniesieniu do oszczędzania/ racjonalizacji użytkowania energii, zwiększenia sprawności energetycznej infrastruktury energetycznej (poszanowanie), czy zwiększenia udziału OZE w lokalnym bilansie energetycznym.
11. Wspieraniu procesów restrukturyzacji energetycznej miast, służyć może powoływanie przez samorządy instytucji doradczych w przedmiotowym zakresie takich jak agencje poszanowania energii itp. Działanie to jest szczególnie istotne w kontekście potrzeby koordynacji działań władz samorządowych z podmiotami prywatnymi. Ważną kwestią w zwiększaniu efektywności energetycznej miast jest więc współpraca samorządu z mieszkańcami, wspólnotami mieszkaniowymi itp., w sytuacji postępującej prywatyzacji komunalnych zasobów mieszkaniowych.

 Sporządził: dr Dominik Drzazga, Sekretarz Naukowy KPZK PAN.